इवल्याशा मुंग्यांचे अफाट विश्व – भाग १

भारतीय दर्शन शास्त्रांमध्ये आलेल्या काही संकल्पनांना घेऊन मी काही वर्षांपुर्वी, मनुष्य जीवनाच्या विकासाच्या पाय-या काय असाव्यात या विषयी लिहिले होते. अर्थात मी लिहिले म्हणजे त्यात माझे फार काही नव्हते, जे काही लिहिले ते कधीतरी कुठे तरी वाचलेले अथवा वाचलेल्यातुन आपोआप घडलेल्या चिंतनातुन निर्माण झालेले. मनुष्याचा विकास एकट्याच्या विकासाने कधीच होणार नाही तर सहकारी-सोबती यांच्यासह कक्षा उत्तरोत्तर विस्तारत जाऊन’च’ मनुष्य विकसीत होऊ शकतो. या विकसन क्रमातील पहिली पायरी आहे व्यष्टी म्हणजे स्वतंत्र, एकाकी अस्तित्व. एक मनुष्यास जसे, मी ‘आहे’ याचे भान होताना, हे शरीर, हे हात, ही बोटे, हे डोळे, नाक, कान हे सारे म्हणजे मी अशी प्रचीती वारंवार येते तेव्हा ते खरे व्यष्टी म्हणजे ‘मी’चे अस्तित्व. आपसुकच आपणास ही स्थिती प्राप्त झालेली असते. त्यापुढील टप्पा मात्र प्रत्येकाने गाठावा तरच त्यास विकसनाच्या पुढच्या पायरीवर जाता येईल. हा पुढचा टप्पा ज्या ज्या मनुष्यांनी, व्यक्तिंनी गाठला आज आपण त्यांना महामानव, लोकोत्तर स्त्री-पुरुष असे म्हणतो. अश्या स्त्री-पुरुषांच्या अस्तित्वाच्या जाणिवा केवळ त्यांच्या स्वतःच्या शरीरापुरत्या मर्यादीत नसतात तर त्या समस्त समाजासाठी, मानवतेसाठी विस्तारलेल्या असतात. त्यांच्या वेदना किंवा आनंदाचा अनुभव केवळ त्यांच्या एकट्याच्याच शरीर-मनामुळे नसतात तर समस्त समाजाला होत असलेल्या सुख-दुःखाचा अनुभव ते स्वतः घेतात. यांचे अस्तित्व व्यष्टीच्या पातळीवर राहिलेले नसते ते समष्टी जीवन जगत, अनुभवत असतात. याच्या पुढे मी आणखी दोन पाय-या, पातळ्या मांडल्या त्या म्हणजे सृष्टी व परमेष्टी. सृष्टी व परमेष्टी हा आजचा विषय नाही. आज आपण जाणुन घेणार आहोत समष्टी पातळी जीवन जगणा-या , मनुष्याच्या लेखी अगदी तुच्छ अश्या, शरीराने, आकाराने , वस्तुमानाने अगदी किरकोळ असणा-या किटकाविषयी. तो किटक म्हणजे मुंगी.